Još od vremena antičke Grčke i Rima, za metale su se vezivala posebna svojstva, te ne čudi što su nazive metala spajali s božanstvima, planetima i danima u tjednu. Danas postoje tri vrste metala koje kemičari zovu „plemeniti metali“, a to su zlato, srebro i bakar. Premda nije oduvijek smatran plemenitim, bakar u različitim dobima, nosi sa sobom i različitu simboliku ali i vrijednost. Ovo je priča o bakru, onom metalu koji je prošao put od prizemnog do plemenitog.
Bakar je metal crvenkaste boje, koji je još od ranijih vremena predstavljao materijal koji se vezuje s metalima višim ili nižim od sebe, te tako nastaje jedno od najljepših jedinjenja – bronca (legura bakra i kalaja), od kojeg su sačinjene neke od veličanstvenih djela u povijesti kiparstva. Bakar je još od antike vezivan za grčku boginju Afroditu (u rimskoj mitologiji Veneru), te povezujući s ovom boginjom, bakru se logičnim slijedom, prepisuju i njene osobine, te on postaje sinonim za smirenost i razboritost.
Česte su kombinacije u kiparstvu zlata i bakra, što nas i ne čudi s obzirom na to da su arapski i zapadnoeuropski alkemičari smatrali da sve što je spolja od bakra iznutra je od zlata. Jedan od najpoznatijih primjera je „Orao s lavljom glavom“, blago iz Ura, Mari (oko 2500 g. p. n. e.) izrađen od zlata, bitumena i bakra. Alkemičari u srednjem vijeku nisu bili naklonjeni bakru; smatrali su ga bezvrijednim, običnim i prizemnim. U tim periodima iznad njega su se nalazili bronza, mitski bakar pa čak i orihalk (u prijevodu planinski bakar). Za njega se smatralo da posjeduje čarobna svojstva, te da su od njega izrađeni Herakovi štitnici za noge i Afroditine naušnice, te nas ne čudi što je mnogo nakita izrađeno upravo od ovog materijala. Trijumf Agilulfa (detalj sa šljema), Nacionalni muzej Barđela, Firenca (oko 600. godine), izrađen od pozlaćenog bakra, jedan je od prikaza ukrašavanja dragocjenih predmeta.
S druge strane imamo tuč, čija je legura na bazi bakra, a koju danas nazivamo bronza, te u mitovima simbolično spaja tvrdoću i čvrstinu, dobro i zlo. Tuč je ambivalentan, jer je legura (bakra i kalaja), i upravo zbog toga ima dvojni karakter i simboliku; brončano doba spaja dobro i zlo (iako se čini da je zlo prevagnulo). Bronca se nalazi na vrhu hijerarhije u simbolizmu metala: od nje graditelj Hiram pravi oltar, a od tog istopljenog metala izlijeva more koje nazivaju „brončano more“, što je zapravo kada namijenjena za obredno pranje. Upotreba bronze datira još prahistorije, a njena upotreba se nastavila i dalje kroz povijest bronca postaje jedan od najučestalijih materijala, te ne čudi što su neke od najljepših skulptura upravo od bronze.
U slojevima naselja pred jezera, pored drugih predmeta pronađene su ritualne krune izrađene od bronze (oko 1600. g. p. n. e.). Grčki skulptori su shvatili da mogu da u svojim djelima ostvare veću raznovrsnost poza ako ih izrađuju od bronze, za razliku od drugih materijala, poput mermera koji je bio težak za obradu. Shodno tome, nastaju djela, koja su u daljem razvoju umjetnosti bila uzor te su se mnogi kipari ugledali na grčku skulpturu, poput: Auriga (Vozar), Muzej, Delfi, Apolonovo svetilište (oko 470. g. p. n. e.) i Posejdon (ili Zeus?), Narodni arheološki muzej, Atena (oko 460. g. p. n. e.).
U afričkoj umjetnosti, kipari su izrazili visok stupanj zanatske vještine pri izradi predmeta od bronce, te se na njima ogledaju složeni ukrasi, a biste od legure bakra predstavljaju vrhunac afričke skulpture (neke od reprezentativnih predmeta su vaza od bronze, biste od legure bakra, leopard od legure bakra i druge...).
Kroz čitavu povijest umjetnosti prikazivane su dekorativne scene izrađene u bronzi s jasnim i konciznim opisom poput Istočna (Rajska) vrata, (Krstionica, Firenza, autora Lorenca Gibertija) ili konji Svetog Marka (fasada crkve Sv. Marka Venecija), kao i prikazi klasične tradicije brončane skulpture (Filipo Bruneleski – „Žrtvovanje Isaka“, Donatelo – „Gatamelata“, Donatelo – „David“, L'Antiko – „Kupidon“, Benvenuto Čelini – „Persej“, Konstantin Brankusi – „Maestra“, Henri Mur – „Porodica“, Alberto Đakometi – „Pas“ i mnogi drugi....).
Upravo česta upotreba bakra (ili bronce) dokazuje nam, da iako je smatran običnim i prizemnim, to nije spriječilo umjetnike da ga koriste u izradi svojih predmeta, i da njime ovjekovječe neke od najznamenitijih ličnosti, događaja, mitova, i stvore najzanosnija umjetnička djela, na koje se i današnji umjetnici ugledaju i traže inspiraciju.
Marija Saičić
Larousse - Mali rečnik simbola, Nanon Garden - Rober Olorenšo - Žan Garden - Olivije Klajn, Laguna, Beograd, 2011.
Meri Holingsvort, Umetnost u istoriji sveta, EVRO-GIUNTI, Beograd, 2006.
Ovaj članak je realizirana uz financijsku potporu Fonda za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava Crne Gore
